Alergia - jak powstaje, jakie są objawy, jak możemy się leczyć

Sezon alergiczny w pełni, dlatego w dzisiejszym poście chciałabym przypomnieć, jak pracuje nasz układ odpornościowy, dlaczego jedni borykają się z alergią, a drudzy nie oraz przybliżyć najpopularniejsze leki na alergię, głównie dostępne bez recepty.

Jeśli zastanawialiście się, jak działają te leki, kto może, a kto nie powinien ich stosować, jakich leków nie można z nimi zażywać, czy można w trakcie leczenie pić alkohol oraz czy mogą przyjmować je kobiety w ciąży - odpowiedzi znajdziecie w artykule.

Prawidłowo funkcjonujący system odpornościowy człowieka jest jak dobrze wytrenowana i zdyscyplinowana biologiczna jednostka wojskowa. Potrafi ona rozpoznać i zwalczać tysiące substancji, które codziennie dostają się do naszego organizmu różnymi drogami (wziewną, pokarmową, bądź po zetknięciu ze skórą). Substancje, które oddziałują na nasz układ odpornościowy i przeciw którym wytwarzane są przeciwciała, nazywane są antygenami. Podstawowym składnikiem naszego systemu odpornościowego są limfocyty B i T (zwane także białymi krwinkami), które potrafią rozpoznawać antygeny i wytwarzać przeciwko nim przeciwciała. Można je porównać do kontrolerów paszportów krążących po całym organizmie :-) Po pierwszym zetknięciu antygenu z limfocytem B, dochodzi do jego aktywacji i produkcji przeciwciał. Przy kolejnym pojawieniu się danego antygenu jest on natychmiastowo rozpoznawany przez krążące we krwi przeciwciała (wyróżniamy IgA, IgD, IgE, IgG, IgM). 

 

Wszystko brzmi wspaniale, dlaczego więc problem alergii w ogóle istnieje?  

Niestety system odpornościowy nie jest doskonały i u niektórych osób bywa nadreaktywny. Limfocyty B w tych przypadkach nie są w stanie rozpoznać, czy dany antygen jest groźny czy nie. Ta patologiczna odpowiedź immunologiczna nazywana jest a l e r g i ą, a antygen wywołujący alergię – a l e r g e n e m.

Po kontakcie limfocytów B z alergenem wytwarzana jest ogromna liczba przeciwciał IgE. Następnie przeciwciała łączą się z wysoce selektywnymi receptorami obecnymi na komórkach tucznych (mastocyty) obecnymi w tkance łącznej i błonach śluzowych. Przy kolejnym pojawieniu się alergenu dochodzi do uwolnienia ziarnistości z komórek tucznych i całej kaskady reakcji. Główną substancją magazynowaną w ziarnistościach i odpowiedzialną za objawy alergii jest h i s t a m i n a. 

Katar sienny jest jednym z objawów alergii

 

Najczęstsze objawy alergii, w zależności od miejsca zetknięcia z alergenem:

• swędzenie
• pokrzywka na skórze
• kaszel
• katar
• łzawienie oczu
• wymioty, mdłości
• biegunka
• obrzęk

Bardzo niebezpieczną i nagłą reakcją układu immunologicznego jest wstrząs anafilaktyczny, do którego powrócę pod koniec artykułu.

Chciałabym w sposób zwięzły i przystępny przedstawić kilka leków, które stosowane są przy wystąpieniu alergii. Skupię się głównie na tych, które dostępne są bez recepty, ponieważ z nimi najczęściej się spotykamy. W przypadku pytań odnośnie leków przepisywanych na receptę można skorzystać z formularza :-)

Podstawową grupą leków stosowanych w celu zwalczania alergii są leki przeciwhistaminowe. Działanie opiera się na blokowaniu receptorów, z którymi wiążą się cząsteczki histaminy. Dla uproszczenia – histamina dalej krąży we krwi, jednak nie wywołuje objawów. Należy zapamiętać, że leków przeciwhistaminowych nie podaje się w pierwszej kolejności przy wstrząsie anafilaktycznym – ich działanie jest za słabe i zbyt późne. Osoby, które mają mieć przeprowadzane testy alergiczne na skórze powinny odstawić leki na 3 dni przed badaniem.

Najpopularniejsze substancje z tej grupy, dostępne również bez recepty to cetyryzyna, lewocetyryzyna, loratadyna, feksofenadyna, dimetinden, azelastyna.

Wskazaniem do stosowania cetyryzyny (Allertec WZF, Amertil Bio, CetAlergin Ten, Cirrus, Zyrtec UCB) jest łagodzenie objawów alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa, zaczerwienienia i łzawienia oczu oraz pokrzywki. Tabletki mogą być stosowane u dorosłych i dzieci od 6 lat. Dla młodszych dzieci przewidziana jest forma leku w postaci roztworu lub kropli, np. Zyrtec (oba dostępne na receptę). Dorośli i młodzież powyżej 12 roku życia zażywa jedną tabletkę, tzn. 10 mg raz na dobę (najlepiej na noc).

Lek jest dobrze tolerowany przez większość osób, jednak często powoduje senność, co jest szczególnie ważne dla kierowców i osób obsługujących maszyny. Również z tego powodu nie jest zalecane spożywanie alkoholu w trakcie zażywania leku ;-) Cetyryzyna polecana jest w nagłych objawach alergicznych i z większym świądem, ponieważ jej działanie pojawia się stosunkowo szybko. Kobiety w ciąży powinny stosować lek jedynie z zalecenia lekarza, lek przenika również do mleka kobiet karmiących.

Lewocetyryzyna (Lirra Gem, Zyx Bio) jest bardzo podobną substancją do cetyryzyny. Prawdopodobnie trochę rzadziej wywołuje senność. Stosowana jest również raz na dobę przez dorosłych i dzieci powyżej 6 roku życia. Dla młodszych dzieci przewidziana jest forma syropu (również na receptę). Obie substancje w znacznej części wydalane są przez nerki, dlatego osoby z niewydolnością nerek będą potrzebowały skorygowania dawkowania.

Kolejną bardzo popularną substancją jest loratadyna (Claritine Active, Loratadyna, Loratan Pro, Flonidan Control). Wskazania do stosowania podobne są do powyższych. Podawana jest raz na dobę, dzieciom poniżej 12 lat podaje się lek w postaci płynu doustnego (na receptę). W odróżnieniu od poprzednich substancji, loratadyna bardzo rzadko powoduje senność.

Przeciwwskazaniem do stosowania jest ciąża! Loratadyna również przenika do mleka kobiet karmiących. Stosując leki z loratadyną będzie można pokusić się o wypicie małej ilości alkoholu ;-) Nie powinien on wpływać na nasilenie senności.

Feksofenadyna (Allegra OTC*, Telfast, Telfexo na receptę) stosowana jest raz na dobę przed posiłkiem przez osoby dorosłe i młodzież powyżej 12 lat. Feksofenadyna bardzo rzadko wywołuje senność, może być stosowana przez osoby starsze, osoby z zaburzeniami nerek i wątroby nie muszą zmieniać dawkowania leku. Producent nie podaje również występowania interakcji z alkoholem.

Dimetinden – pod tą tajemniczą nazwą kryje się składnik znanego leku w żelu do smarowania po ukąszeniach owadów Fenistil. Wskazaniami do stosowania jest obrzęk i świąd po ukąszeniach owadów, pokrzywka, oparzenia termiczne i słoneczne I stopnia (bez bąbli). Żel można nakładać 2-4 razy na dobę, wykazuje działanie przeciwświądowe, miejscowo znieczulające, zmniejszające obrzęk. Lek można stosować w drugim i trzecim trymestrze ciąży, jednak nie na rozległe powierzchnie, kobiety karmiące nie powinny smarować brodawek.

Bez recepty dostępne są w aptekach krople Fenistil, które można stosować już u dzieci powyżej 12 miesiąca życia. Wskazaniami jest leczenie pokrzywki, alergicznego nieżytu nosa, objawów alergii pokarmowej, po ukąszeniach owadów, a także łagodzenie świądu w przebiegu ospy. Uważam, że lek ten powinien znaleźć się w apteczce rodziców małych dzieci. Po podaniu doustnym może powodować senność, nie zaleca się także spożywania alkoholu. Kobiety w ciąży mogą stosować z zalecenia lekarza, podczas karmienia piersią nie jest wskazany.

W aptekach możemy spotkać się również z lekami do stosowania miejscowego, takimi jak krople do oczu, czy aerozole do nosa. Wskazaniami jest kolejno występowanie alergicznego zapalenia spojówek, również na skutek kataru siennego oraz kataru alergicznego sezonowego i całorocznego.

W leku Allergodil występuje substancja azelastyna, która wykazuje działanie podobne do poprzednich substancji, tzn. niweluje działanie histaminy. Działanie jest długie, zaleca się podawanie leku dwa razy na dobę, zwykle po jednej dawce aerozolu do nosa i po jednej kropli do oczu. Krople do oczu można stosować już u dzieci powyżej 4 lat, a aerozol do nosa powyżej 6 lat. Wskazówki dla pacjentów: aerozol należy podawać, trzymając głowę w pozycji pionowej – odchylając głowę do tyłu, może pojawić się nieprzyjemny smak w ustach, osoby noszące soczewki kontaktowe powinny wyjąć soczewki i odczekać 15 minut po zakropieniu oczu.

Inną substancją jest kromoglikan sodowy, różni się ona od pozostałych mechanizmem działania, tzn. stabilizuje błony komórkowe komórek tucznych, czyli... wracając do początku artykułu ;-) komórek uwalniających histaminę, czyli zapobiegają objawom alergii, zanim jeszcze by się pojawiły. Z tego względu najlepiej jest rozpocząć podawanie leku w okresie bezobjawowym i kontynuować przez cały sezon. Dostępne krople do nosa to np.: Polcrom, Allergocrom, Cromohexal. Dorośli i dzieci powyżej 3 lat mogą stosować lek po jednej dawce 4-6 razy na dobę.

Krople do oczu (Polcrom, Cromohexal, Allergocrom, Cusicrom, Allergo-Comod) mogą stosować dorośli i dzieci powyżej 4 roku życia po jednej kropli 4 razy na dobę. Podobnie jak krople do nosa, należy stosować przez cały okres możliwego kontaktu z alergenem, np. pyłkami drzew, kurzem.

Na początku artykułu wspomniałam o bardzo niebezpiecznej reakcji alergicznej, również dla życia, jaką jest wstrząs anafilaktyczny. Objawy są ogólnoustrojowe i rozwijają się w ciągu kilku minut, początkowo pojawiają się objawy skórne, takie jak świąd, pokrzywka, obrzęk, mogą pojawić się wymioty, biegunka, problemy z oddychaniem i spadek ciśnienia krwi, utrata przytomności. Najczęściej reakcja anafilaktyczna pojawia się po użądleniu przez owady, zwłaszcza latem. Leczeniem z wyboru jest podanie domięśniowe adrenaliny, najczęściej w mięsień uda, można zrobić to nawet przez odzież. Na receptę dostępne są gotowe ampułko-strzykawki, lek ten powinny mieć zawsze przy sobie osoby szczególnie narażone na gwałtowną reakcję alergiczną. Podanie adrenaliny chroni przed zapaścią, należy również pamiętać, że niezbędne jest wezwanie pogotowia ratunkowego.

*OTC – (over the counter) dostępne bez recepty


Piśmiennictwo:
Janeway CA Jr, Travers P, Walport M, et al. Effector mechanisms in allergic reactions. New York: Garland Science; 2001.
http://health.howstuffworks.com/diseases-conditions/allergies/allergy-basics/allergy.htm